O CASTELO (CADRÓN - LALÍN) E UNHA HISTORIA VENCELLADA Á FEIRA DE AGOLADA

Como expresión de agradecemento por ter versificado esta historia relacionada cos atracos que se cometían nas idas e voltas das feiras, dedico esta entrada a José Iglesias Fernández, a quen veño seguindo no seu blog desde hai tempo e gozando coas súas historias e romances. E como principal agasallo ofrézolle estas imaxes que de seguro coñece xa, da autoría de Ton van Vliet que andara a tomar estas vistas da aldea natal de Xosé, O Castelo, alá por 1978. E tamén a miña teoría sobre o topónimo CASTELO.

UN DÍA DE FEIRA NA AGOLADA  (1982)

Saín pensando en ir á feira,

un día pola mañá cedo,

montado no meu cabalo,

dende a casa no Castelo.

Para pasar o día nela,

ía eu todo ben posto,

co meu traxeciño fino,

e zapatos de alto costo.

E levaba nunha cesta,

un lacón case que enteiro,

unha bola de pan trigo,

e un bo anaco de queixo.

Mais dúas botellas de  viño,

de bo viño do Ribeiro,

nunha petaca café,

e augardente do Garello*.

No bolsillo levaba cartos,

para mercar unha xugada,

pois era a feira do doce,

nos pendellos da Agolada.

Puxen o cabalo en camiño,

e para facer unha atallada,

fun por medio duns centeos

e crucei unha leira arada.

Ao chegar ao rio Arnego,

e antes de atravesalo,

dei un alto no camiño,

e baixeime do cabalo.

Sacudín ben o meu traxe,

pois o chan era poeirento,

e entón pediume o corpo,

botar un grolo… ¡¡e boteino!!

Nada mais cruzar a Ponte,

e atoparme no outro lado,

vin a dous tipos sentados,

sobre a lousa dun valado.

Moi bos días, cabaleiro,

seica vai moi apurado,

abra esa cesta que leva,

e ensínema decontado.

Obedecín sen protestar,

ó enseñarme unha escopeta,

e meteu na súa saca,

o que eu levaba na cesta.

¡¡A ver os reás que leva!!

dixo o que era mais chaval,

meteume a man no bolsillo,

e atopou o diñeiral.

¡¡Carallo pro cabaleiro!!

-Dixo o máis espabilado-

¡Con tanto carto que leva,

deixarémoslle o  cabalo!

E fuxiron despois os tipos,

camiño de Vilariño,

papando o lacón e o queixo,

e bebendo do meu viño.

Volvín montar no cabalo

e dei volta pró Castelo.

pensando en como contalo,

para que non me caera o pelo.

Cando cheguei onda a muller,

que é moi boa costureira,

nada mais abrirme a porta,

preguntoume pola feira.

Á  feira non dei chegado,

pois roubáronme no camiño,

o lacón, o pan e o queixo,

mailas botellas do viño.

Pois dáme os cartos, meu home,

para agochalos no chineiro.

Hai que telos ben gardados,

porque son moito diñeiro.

Os cartiños queridiña,

tamén mos levaron todos,

pois eran vinte os ladróns,

e atracados era eu solo.

Miña muller deu tal berrido,

tan pronto escoitou aquilo,

que dei que se escoitou,

dende ó Carrio ata o Farelo.

E  mirándome pra cara,

como quen mira pra un sapo,

desta maneira falou,

a este pobre condenado.

¡Funme casar cun burro,

esa foi a miña sorte!

¡¡A partir do día de hoxe,

Irás co cabalo pra corte!!

Dende entón aquí me tedes,

durmindo no galiñeiro.

As galiñas pola eira,

e eu, subido no poleiro.

Agora falan na aldea,

que non houbo tal atraco,

seica me quedei cos cartos,

pra poder comprar tabaco.

E eu os cartos non os choro,

nin me quitan o sentido,

choro o lacón e o queixo,

mailas botellas de viño.

 O Garello*- Arrieiro das Cruces que vendía augardente polas portas.O Cantar relata un feito acontecido na Ponte Vilariño, unha ponte que está a tiro de pedra entre a Agolada e o Castelo. Sucedeu un día de feira na Agolada de xa hai moitos anos. O asaltado era un veciño da miña Parroquia, e anque digo que era da aldea do Castelo, tampouco ten poque ser así, e por suposto que non vou dicir o seu nome.

     Os asaltantes, detivéronos os civís unhas semanas despois, e seica eran dunha parroquia das Cruces, da que tampouco dou o nome.

     As malas linguas da aldea, dicían que coñecendo ao personaxe, non houbera tal atraco, que todo era un invento seu pra quedarse cos cartos, pois a súa muller seica non lle daba nin para unha chiquita).

O Castelo é unha aldea moi próxima a Agolada, no veciño concello de Lalín. O Arnego marca no medio unha barreira líquida que antano se salvaba por unha ponte medieval da que aínda quedan vestixios merecentes de atención. A relación entre Agolada e o Castelo sempre foi intensa e amable. Ao Castelo iamos buscar os doces para a festa e cos do Castelo compartiamos a tosta de Vilariño para os baños estivais e as tabernas do Souto e do Ríos para repoñer "combustible".

Agolada e o Castelo estiveron unidos desde os albores da historia por un camiño antigo, que logo se dixo medieval. Elisa Ferreira Priegue, estudosa dos camiños, mesmo indica que por aquí transcorrería unha calzada romana de segundo rango. Este camiño viña de Esporiz (Monterroso) polo Marco, pasaba Agolada e descendía ao Arnego ata a Ponte Vilariño. Desde aquí trazaba un pronunciado cóbado para ascender a Cadrón. Seguía ao Castelo e desde o Castelo buscaba a Ponte das Abellas para continuar por Cancelas, Palmou e chegar ao Vento. Collía dirección a Santiso, Bendoiro, Prado, A Borralla e a Ponte medieval de Taboada.

O topónimo Castelo é moi transparente. Alude a unha fortificación ou a un tor granítico. No fondo da aldea (sinalado na imaxe que antecede) hai un promontorio rochoso que con toda certeza lle deu nome á aldea. Eu aventuro (e perdóenme o atrevemento) que probablemente se trate dun castelo medieval do que descoñezo referencias históricas, pero a conformación do outeiro e a aquitectura dalgunhas casas aledañas parecen indicarnos tal posibilidade. Eu intúo que parte dos perpiaños utilizados nunha casa fidalga, en proceso de restauración actualmente, foron reutilizados dunha construción máis antiga, que moi ben podería ser o orixinario Castelo que lle deu nome á aldea. Portadas molduradas en bisel, lintel apoiado en mochetas,  cornixas en gola baixo o tellado, perpiaños rubricados cos sinais identificativos dos canteiros son propios da Idade Media e moi probablemente pertencentes a un edificio singular e de boas proporcións. Na microtoponimia da aldea designan as leiras e os prados que hai na parte baixa deste outeiro como o Sucastelo, topónimo que indicaría a situación respecto do Castelo situado en lugar máis elevado. Déixoo así para investigadores máis avezados que queiran afondar nesta hipótese.