MEMORIAS DUN VALOUTÉS (XIV)

RELATO AUTOBIOGRÁFICO DE JOSÉ ANTONIO FERNÁNDEZ SUCASAS, ONDE NARRA AS VIVENCIAS DA SÚA INFANCIA E XUVENTUDE NA SÚA ALDEA NATAL: VILARIÑO (AGOLADA). 

Praza da feira, Agolada, capital do concello homónimo.

Dentro da análise que vimos facendo da vila, non deberiamos omitir o aspecto das relacións humanas, porque aquí era onde primeiro se ampliaba o círculo de coñecidos, ao coincidir con veciños doutras parroquias, máis ou menos próximas, coas que se intercambiaban impresións. Obviamente, a capital era o lugar máis frecuente para as interrelacións persoais dos veciños do municipio, ademais das administrativas, comerciais ou de diversión das que xa falamos.

Desentrañando o ser e o sentir daquelas xentes, centrarémonos primeiro nalgúns individuos da parroquia, e, máis adiante, na familia e a parroquia en xeral. 

Ao falar de casos singulares, non se trata de facer unha antoloxía de “vilariñeses ilustres”, senón de fixarse nalgunhas persoas máis coñecidas dentro da parroquia, e que coas súas peculiares formas de pensar, de concibir a vida, de comportarse, sobresaían nese conxunto. Poderase ver, igual que en toda sociedade, uns homes con distintos caracteres, capacidades, apego á terra.

Dentro destes aos que vou elevar á categoría de personaxes, debería empezar por un señor que vivía nunha casa contigua á miña. Había unha parede medianeira ancha separando ambas casas, pero polas noites podía oírse falar dun lado a outro. Encarnaba ao paisano que saíra pouco da aldea e vivía alí sosegadamente, arando as terras e apacentando os seus gandos. Moitos días ía coas vacas ao monte e aquí, xunto con outros pastores, facía unha fogueira ou gorecíase da choiva baixo algún penedo, e ía contándolles aos outros calquera historia de tempos pasados. Tíñano por ocorrente por pequenas orixinalidades, como, por exemplo, esconderse se vía vir a alguén por un camiño, e cando este chegaba á súa altura dáballe un pequeno susto imitando onomatopeicamente a voz do cuco ou doutro animal.

Ademais de labrador, era canteiro, e acudía sempre que o contrataban para facer algún traballo con pedra; para isto, non só dispoñía de macetas, punteiros e demais ferramentas propias do oficio, senón tamén dos “ventos”, un artiluxio co cal, accionando a man un sistema de poleas, conseguíase levantar grandes pesos. Tamén actuaba como enterrador, escavando, con axuda dalgún outro, a fosa para algún veciño falecido.

E gustáballe o viño: cando se emborrachaba nunha feira ou nunha taberna, adoitaba rir e emitir berros festivos; se regresaba a casa ebrio pola noite, buscaba a forma de atopar a alguén que o acompañase, para collelo do brazo e, zigzagueando polo camiño, bisbarlle ao oído contos, os cales case sempre remataba con esta frase: “o importante é non mancarse”. Raramente se vía de mal humor ou dramatizando os acontecementos; sempre estaba disposto para sentarse con alguén que atopase e, mentres leaba un cigarro, case esquecéndose do transcorrer do tempo, tecer historias de xentes e feitos.

Aldea de Velpellós, onde residía O Mariñeiro (imaxe cedida por Manuel Méndez e enviada por J. Antonio F. Sucasas)

Había outro señor algo máis novo que o anterior, baixo de estatura, áxil, bulicioso, falangueiro, chispeante na súa conversa..., ao que case ninguén coñecía polo seu nome de pía, senón por un alcume mariñeiro, porque nacera na beiramar, orixe que el recordaba a miúdo e que a súa fala rápida e seseante denotaba perfectamente.

Pero máis que este home aberto e falador, que traballaba normalmente na súa casa ou saía a outras a gañar o xornal, coñecíase a aquel das feiras, festas e mercados, que terminaba sempre bébedo. Cando isto sucedía, falaba polos cóbados, bailaba e poñíase moi pesado: insultaba á xente, incitaba á pelexa e xurdía a barafunda; dicía que era pistoleiro, facíase forte, bravucón... Non era raro que preparase algunha lea e terminase cunha malleira no pelello, propinada por algún dos presentes que se sentise insultado ou molesto coas súas bromas, ou perseguido polas forzas da orde que o conminaban a que se largase rapidamente. Mais, malia estes e moitos outros malos tratos que recibiu o seu corpo (durmindo incluso varias noites en calquera esquina), amosou sempre unha excepcional dureza física: xamais estivo doente, e ao día seguinte de pasar unha noite á intemperie, sempre aparecía fresco e lúcido, coma se nada sucedese.

Os que estaban ao seu lado, acompañándoo na esmorga, ao principio aguantábanlle ben as bromas, e ata o aclamaban para divertirse á súa conta, pero ao final, el levaba sempre a peor parte, e terminaba quizáis durmindo a borracheira en calquera recuncho.

Unha das anécdotas máis curiosas din que lle pasou un día doce na feira de Agolada. Unha vez máis, a media tarde, comezaba a estar lixeiramente “contento”, polo viño; e, tamén como de costume, a Garda Civil viuno, e, a fin de evitar incidentes, mandoulle que se fose marchando para a casa.

-Si, señores, axiña, só teño que facer un recado, conque, fágame o favor -díxolle a un dos gardas- de sosterme un anaquiño este cesto, que contén un par de coellos que comprei; coide que non se escapen, que eu volvo nun momento.

-Está ben -respondeu o axente-, non tarde.

En principio, nada parecía estraño no caso, polo que o garda civil non puxo reparos á petición. Si era, con todo, insólita aquela imaxe dun garda armado con fusil e sostendo un cesto na man. A xente que por alí circulaba preguntábase un tanto perplexa que pasaría.

Quince minutos, vinte, trinta..., os gardas xa preguntaran a varios viandantes se viran por algún sitio ao dono do cesto, pero ninguén lles daba razón. Uns amigos descubrírono nun bar próximo, tomando unha copa: xa entrara en dous ou tres máis e estaba perfectamente “colocado”, bailando, cantando e rodeado duns cantos que lle seguían a xoldra; esqueceuse dos gardas, do cesto, dos coellos e ata de si mesmo. Pero cando o avisaron de que os gardas o andaban buscando, aínda que xa non se mantiña ben en pé, decatouse do risco que corría, e, polo que puidese pasar, foise a fume de carozo, e indicoulles aos que alí estaban que se preguntaban por el, dixesen que se atopou mal e non puidera pasar a recoller o cesto.

O garda, sen explicarse moi ben que pasara, non tivo outro remedio que darlle o cesto a un veciño, insistíndolle en que coidase ben os coellos... E parece que contaba que, nos seus anos de profesión, nunca lle sucedera un caso semellante.

As dúas primeiras imaxes desta entrada foron tomadas por Ton van Vliet en 1979.